لا اکراه فی الدین، ارتداد و آزادی
مطلب زیر به صورت بسیار مختصر تنظیم شده و در صدد بیان شبهات قرآنی زیر است:
1-آیه لا اکراه فی الدین1 چگونه با آیه ارتداد2 و حکم آن سازگار است؟
2-اعدام مرتد چگونه با اصل آزادی سازگار است؟
3-چرا توبه مرتد فطری پذیرفته نمی شود؟
مقدمه: خیلی از مواقع ما با تصوراتمان از آیات و روایات و نه تحقیق در باب تفسیر و منظور آنها ،قضاوت می کنیم و این تصورات بدون تحقیق را مقدمه استدلال خود قرار می دهیم و نتیجه ای نادرست حاصلمان می شود.
پاسخ سوال اول: ابتدا باید معنای حقیقی آیه لا اکراه فی الدین را بفهمیم ؛ لفظ "دین" در این آیه یا به معنای اعتقاد می باشد و یا التزام عملی به مجموعه قوانین دینی و احکام الهی.
اگر به معنای اول باشد این یک جمله خبری است که ارتباطی با بحث ما ندارد و می گوید اعتقاد زور بردار نیست، یعنی مثلا اعتقاد به خدا که با روح وجان آدمی آمیخته است نه به زور به وجود می آید و نه از بین می رود.
و اگر به معنای دوم است مربوط به کسی است که هنوز وارد دین نشده یا اگر وارد دین شده ، برگشت او علنی وهمراه با تبلیغ نیست؛مانند کسی که بین رفتن به کشور های مختلف مخیر است اما زمانی که وارد کشوری می شود دیگر قوانین آن کشور برای او لازم الاجراست؛پس این آیه منافاتی با آیه ارتداد ندارد.
نکته تاریخی جالب در مورد این آیه آن است که در صدر اسلام گروهی نقشه کشیدند که تک تک بیایند و زبانا ایمان بیاورند و شب یا روز های بعد دسته جمعی از دین اسلام برگردند ،تا موجب القای این شبهه شوند که اگر این دین خوبی است چرا چنین است و اینگونه دل تازه مسلمانها را نسبت به دین سست نمایند3، که خداوند با یک قانون شدید نقشه آنها را نقش بر آب نمود.
پاسخ سوال دوم: در این مسئله باید تاملی دوباره در معنای آزادی و آزادی بیان نماییم و اینکه آیا عقلای عالم هرگونه عملی را به اسم آزادی جایز می دانند و اساسا آزادی مطلق چیز مطلوبی است یا خیر؟ این مطلب را با یک مثال بیان می کنیم که مثلا شخص وارد کننده ای گوشت مسموم و کشنده وارد کشور نماید و این امر را در مرئی و منظر دولت انجام دهد حالا زمانی که ما به دولت در این موضوع اعتراض می کنیم جواب دهند: آزادی است شما نخرید؛ مطمئنا این آزادی را عقلا نمی پذیرند.
همانطور که در مثال ما جلوگیری از واردات و توزیع گوشت مسموم عقلائی است، جلوگیری از انتشار و تبلیغ افکار مسموم در میان عوام جامعه صحیح می باشد و این در حالی است که در فرهنگ اسلامی و در سابقه تاریخی جوامع اسلامی مناظرات علمی با منکران خدا و سران ادیان مختلف با آزادی کامل انجام می شده که البته این امر موجب تقویت فرهنگ غنی اسلام است.
پاسخ سوال سوم: مسئله اعدام مرتد فطری ، یک حکم بازدارنده است و در اینطور احکام اگر توبه و پشیمانی اشخاص پذیرفته شود دیگر غرض از این حکم از بین می رود و اشخاصی که جرم های گوناگونی را مرتکب شده اند بعد از به دام افتادن بلافاصله ابراز پشیمانی می کنند و به جرم خویش باز می گردند.
البته بین حکم مرتد ملی و فطری فرق است و این به درجه مخرب بودن آنها بر می گردند که در مرتد فطری (که اگر در همین جا این شخص هیچ دینی را نپذیرفت و مشغول تحقیق شد ظاهرا شامل این حکم نمی شود4) حکم مجازات اجرا می شود ولی مسلما توبه واقعی نزد خداوند پذیرفته است و این ارتباطی به مجازات دنیایی این عمل ندارد.5
1-بقره؛آیه256
2- إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بَعْدَ إِيمَانِهِمْ ثُمَّ ازْدَادُواْ كُفْرًا لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَأُوْلَـئِكَ هُمُ الضَّآلُّونَ
همانا كسانى كه از پى ايمانشان كافر شدند سپس بر كفر خود افزودند، هيچگاه توبه آنها پذيرفته نمىشود و آنان گمراهند.سوره آل عمران آیه 90
3-آیه 72 سوره آل عمران این مطلب را بیان می کند.
4-امام خمینی ره،تحریر الوسیله،ج4،ص244
5-برای مطالعه توضیحات بیشتر در مورد این سوالات به پرسش ها و پاسخ های دانشجویی جلد36 مراجعه نمایید.
اي سيد ما و اي مولاي ما،فداي دردهاي دلت،تو كانون انعكاس نور ولي عصر و خورشيد زمين و زماني و بار امتي به دوش توست،دوشي كه عليوار بار يتيمي امت اسلام را برخود تحمل مي كند،آه از فاصله اي كه با تو دارم ،فكر و ذهن كوچك من و درك ناقص من كجا و رهيافتن به اوج استواي عرشي تو كجا؟ و حال آنكه تو حجت حجت اللهي و سايه لطف حضرت بقيۀ الله.